رژیم کتو چیست؟ (راهنمای کامل رژیم کتوژنیک)
رژیم کتوژنیک یک رژیم کم کربوهیدرات است که به تولید کتون در کبد و استفاده بدن از آن به عنوان انرژی کمک میکند. این رژیم نامهای متفاوتی دارد؛ از جمله رژیم کتو، رژیم کم کربوهیدرات، رژیم کم کربوهیدرات با چربی زیاد و ... . این رژیم اخیراً بسیار محبوب شده است و احتمالاً شما سؤالات زیادی درباره این رژیم دارید. در این مقاله به سؤالات شما درمورد رژیم کتوژنیک پاسخ میدهیم.
زمانی که مقدار زیادی کربوهیدرات میخورید، بدن شروع به تولید انسولین و گلوکز میکند. گلوکز سادهترین مولکول قابل تجزیه برای بدن است که بدن آن را به انرژی تبدیل میکند؛ به طوری که بیش از هر منبع انرژی دیگری در بدن مورد استفاده قرار میگیرد. انسولین نیز هورمونی است که به محض مصرف گلوکز، برای پردازش و تجزیه آن در بدن تولید میشود. از آنجا که گلوکز به عنوان منبع انرژی اولیه بدن استفاده میشود، چربیهای بدن ذخیره شده و بدن از آنها برای تأمین انرژی استفاده نمیکند.
به طور معمول در رژیمهای غذایی که کربوهیدرات بالایی دارند، بدن از گلوکز به عنوان منبع تأمین انرژی بدن استفاده میکند. هرچه مصرف کربوهیدراتها کاهش یابد، بدن در حالتی به نام "کتوز" قرار میگیرد. کتوز یک فرایند طبیعی در بدن است و زمانی ایجاد میشود که بدن سعی میکند ما را در مواجهه با کمبود غذا، زنده نگه دارد. در این حالت بدن از تجزیه چربیهای کبد، کتون تولید میکند.
هدف کلی رژیم کتو، وادار کردن بدن به انجام این وضعیت متابولیک است. توجه داشته باشید که در رژیم کتو قرار نیست همیشه گرسنه باشید؛ بلکه تنها کربوهیدرات مصرفی خود را کاهش میدهید و بدن را در حسرت دریافت کربوهیدرات قرار میدهید! بدن بیش از آنچه که تصور میکنید با این رژیم سازگار میشود. زمانی که میزان مصرف چربی را افزایش دهید و مصرف کربوهیدرات را متوقف کنید، استفاده از کتونها به عنوان منبع اصلی انرژی آغاز میشود. سطح بهینه کتون مزایای زیادی برای سلامتی، کاهش وزن، بهبود عملکرد جسم و ذهن دارد.
مواد غذایی مجاز و غیر مجاز در رژیم کتو
برای شروع رژیم کتو، لازم است از قبل یک برنامه غذایی مناسب تهیه کنید. این که چه بخورید، بستگی به این دارد که با چه سرعتی میخواهید بدن به حالت کتوز برسد. هر چه محدودیت بیشتری در مصرف کربوهیدرات خود داشته باشید (کمتر از 25 گرم کربوهیدرات خالص در روز)، بدن سریعتر وارد حالت کتوز میشود. در این رژیم نباید از هیچگونه کربوهیدرات تصفیه شدهای مانند گندم (نان، ماکارونی، غلات)، نشاسته (سیب زمینی، لوبیا و حبوبات) و میوه استفاده کنید. البته مصرف برخی میوهها مانند آووکادو یا توت در صورتی که به میزان کم مصرف شوند، مانعی ندارد.
مواد غذایی غیر مجاز:
- غلات شامل گندم، ذرت، برنج، غلات صبحانه، سرلاک و غیره
- شیرینیجات و فراوردههای شکر شامل عسل، گون، شیره افرا و غیره
- میوهها شامل سیب، موز، پرتقال و غیره
- گیاهان غدهای مانند انواع سیب زمینی
مواد غذایی مجاز:
- گوشت از جمله گوشت ماهی، گاو، بره، مرغ، تخم مرغ و غیره
- گیاهان برگدار از جمله اسفناج، کلم پیچ و غیره
- سبزیجات زمینی مانند کلم بروکلی، گل کلم و غیره
- لبنیات پر چرب از جمله پنیرهای سفت؛ خامه پر چرب، کره و غیره
- آجیل و دانهها مانند گردو، تخمه آفتابگردان، ماکادمیا و غیره
- انواع توت و آووکادو مانند تمشک، توت سیاه و سایر توتهایی که قند کمی دارند.
- شیرینکنندههای گیاهی از جمله استویا، اریتریتول، میوه مانک و سایر شیرینکنندههای کم کربوهیدرات
- سایر چربیها مانند روغن نارگیل، سس سالاد پرچرب، چربیهای اشباع و غیره
به خاطر داشته باشید که رژیم کم کربوهیدرات، سرشار از چربی و پروتئین است و میزان مواد مغذی مصرفی شما باید به صورت زیر باشد:
- 70% چربی
- 25% پروتئین
- 5% کربوهیدرات
به طور معمول توصیه میشود در برنامه غذایی روزانه 20 الی 30 گرم کربوهیدرات مصرف شود؛ با این حال هرچه میزان مصرف کربوهیدرات و گلوکز خون را کاهش دهید، نتایج بهتر و سریعتری از رژیم کتو میگیرید. زمانی که میزان چربی مجاز در رژیم کتوژنیک را مصرف کردید، باید کالری باقیمانده را با مصرف پروتئین جبران کنید.
اگر هدف شما از رژیم کتوژنیک لاغری و کاهش وزن است، توصیه میکنیم میزان مصرف کربوهیدرات خالص روزانه خود را به دقت بررسی و پیگیری کنید. ممکن است این سوال برای شما پیش آمده باشد که "کربوهیدرات خالص چیست؟ پاسخ ساده است؛ کربوهیدراتهای خالص عبارت است از کربوهیدرات کل مصرفی شما منهای میزان فیبر کل.
توصیه ما این است که میزان مصرف کربوهیدرات کل را کمتر از 35 گرم و میزان کربوهیدرات خالص را کمتر از 25 گرم نگه دارید. البته در ایدهآلترین حالت، باید میزان کربوهیدرات خالص مصرفی کمتر از 20 گرم در روز باشد.
شاید ذکر یک مثال به درک بهتر مفهوم "کربوهیدرات خالص" کمک کند. به عنوان مثال 1 فنجان کلم بروکلی را در نظر بگیرید. میزان کربوهیدرات خالص این مقدار بروکلی را به روش زیر محاسبه میکنیم:
در یک فنجان بروکلی 6 گرم کربوهیدرات وجود دارد.
در همین میزان بروکلی 2 گرم فیبر وجود دارد.
باید میزان کربوهیدرات (6 گرم) را از میزان فیبر (2 گرم) کم کنیم.
بنابراین یک فنجان بروکلی حاوی 4 گرم کربوهیدرات خالص است (4 = 2 – 6).
اگر با حذف کربوهیدراتها در طول روز احساس گرسنگی میکنید، میتوانید از آجیلها، پنیرها یا کرههای گیاهی مانند کره بادام استفاده کنید تا اشتهای شما را کاهش دهد. البته مصرف میان وعده در این رژیم میتواند باعث کندی پیشرفت بدن در رسیدن به کتوز شود.
مصرف گیاهان در رژیم کتوژنیک
گیاهان و سبزیجات برگدار و به رنگ سبز تیره، بهترین گزینهها برای رژیم کتوژنیک محسوب میشوند. اغلب وعدههای غذایی در رژیم کم کربوهیدرات باید حاوی پروتئین، سبزیجات و مقدار زیادی چربی باشند. به عنوان مثال ران مرغ طبخ شده با روغن زیتون همراه با کلم بروکلی و ماست پرچرب یا استیک همراه با کره و اسفناج دو گزینه مناسب برای وعده غذایی در رژیم کتو است. در ادامه لیستی از سبزیجات کم کربوهیدرات را همراه با میزان کربوهیدرات آن مشاهده میکنید:
نام گیاه | مقدار | میزان کربوهیدرات |
اسفناج خام | نصف فنجان | 0.1 |
کلم بوک چوی خام | نصف فنجان | 0.2 |
کاهو | نصف فنجان | 0.2 |
گل کلم بخارپز | نصف فنجان | 0.9 |
کلم خام | نصف فنجان | 1.1 |
گل کلم خام | نصف فنجان | 1.4 |
بروکلی خام | نصف فنجان | 2 |
کلم برگ | نصف فنجان | 2 |
کلم پیچ | نصف فنجان | 2.1 |
لوبیا سبز بخار پز | نصف فنجان | 2.9 |
چگونه بدن را به حالت کتوز برسانیم؟
با وجود این که رسیدن به حالت کتوز ساده به نظر میرسد، ممکن است درمورد نحوه انجام آن کمی گیج و سردرگم شده باشید. در این قسمت نکات اصلی برای رسیدن به کتوز را به ترتیب اهمیت مشاهده میکنید:
- مصرف کربوهیدرات را محدود کنید. تمرکز اکثر افراد در این رژیم اغلب بر روی میزان کربوهیدرات خالص است؛ اما اگر به دنبال بهترین نتیجه هستید، باید هم مصرف کربوهیدرات کل و هم کربوهیدرات خالص را محدود کنید. سعی کنید روزانه کمتر از 20 گرم کربوهیدرات خالص و کمتر از 35 گرم کربوهیدرات کل دریافت کنید.
- مصرف پروتئین را محدود کنید. بسیاری از افرادی که از رژیم اتکینز به رژیم کتو روی میآورند، میزان مصرف پروتئین خود را محدود نمیکنند. مصرف پروتئین زیاد باعث کاهش سطح کتوز میشود. در حالت ایدهآل باید بین 0.6 الی 0.8 گرم پروتئین بدون چربی به ازای هر کیلوگرم توده بدنی دریافت کنید.
- نگران چربیها نباشید. چربی منبع اصلی تأمین انرژی در کتو است؛ بنابراین مطمئن شوید که مقدار کافی از آن را برای بدن تأمین میکنید. در کتو نباید از طریق گرسنگی وزن خود را کاهش دهید.
- آب زیاد بنوشید. اطمینان حاصل کنید که در طول روز به اندازه کافی آب مینوشید تا بدن شما دچار کم آبی نشود. نوشیدن آب علاوه بر کمک به تنظیم بسیاری از عملکردهای حیاتی بدن، باعث کنترل میزان گرسنگی نیز میشود.
- میان وعده را حذف کنید. مصرف بیش از حد میان وعده باعث توقف یا کندی روند کتوز میشود. برای این که سریعتر به کتوز برسید، میان وعده را کنار بگذارید.
- روزهداری را امتحان کنید. روزه یکی از راهکارهای عالی برای افزایش سطح کتون در بدن است؛ بنابراین به رسیدن شما به کتوز کمک میکند.
- ورزش را به برنامه روزانه خود اضافه کنید. همان طور که میدانید ورزش برای بدن بسیار مفید است. اگر میخواهید از رژیم کتوژنیک خود بیشترین بهره را ببرید، روزانه 20 الی 30 دقیقه ورزش کنید. حتی یک پیاده روی کوچک باعث کاهش سطح قند خون خواهد شد.
علائم رسیدن به کتوز
روشهای زیادی برای فهمیدن این که به کتوز رسیدهاید یا نه وجود دارد. به عنوان مثال نوارهایی وجود دارد که از طریق ادرار این مسئله را تشخیص میدهد. نکتهای که درمورد این نوارها وجود دارد این است که این نوارها معمولاً گران هستند و ممکن است تشخیص آنها درست نباشد. در ادامه به روشهایی برای تشخیص این که به کتوز رسیدهاید یا نه، معرفی کردهایم.
- افزایش ادرار: کتو یک ادرار آور طبیعی است؛ بنابراین در طول رژیم کتو و زمانی که به کتوز رسیده باشید، بیشتر به دستشویی میروید. استواستات یک کتون است که باعث افزایش ادرار میشود.
- خشکی دهان: با توجه به این که میزان ادرار در این رژیم افزایش مییابد، احتمال خشکی دهان و افزایش تشنگی نیز بیشتر میشود. اطمینان حاصل کنید که در طول این رژیم میزان کافی آب مینوشید و مواد معدنی مورد نیاز بدن خود مانند پتاسیم، نمک و منیزیم را مجدداً تأمین میکنید.
- بوی بد دهان: استون یکی از کتونهای بدن است که از طریق تنفس دفع میشود. این بو ممکن است مانند بوی میوههای بیش از حد رسیده بسیار تند باشد.
- کاهش گرسنگی و افزایش انرژی: معمولاً پس از دوره "آنفولانزای کتو" که در ادامه آن را توضیح میدهیم، شاهد کاهش چشمگیر سطح گرسنگی و افزایش سطح انرژی بدن خواهید بود.
در رژیم کتو چه اتفاقی برای بدن میافتد؟
بدن شما به روال ساده تجزیه کربوهیدراتها و استفاده از آنها به عنوان منبع انرژی عادت کرده است. با گذشت زمان بدن تنها آنزیمهایی تولید میکند که برای ذخیرهسازی چربی عمل میکنند. در رژیم کتو، زمانی که بدن به طور ناگهانی با کمبود گلوکز و افزایش چربی مواجه میشود، شروع به تولید آنزیمهایی برای سوزاندن چربیها و استفاده از آنها به عنوان منبع انرژی میکند. این بدان معناست که به مرور زمان گلیکوژن ماهیچهها کاهش مییابد و باعث کمبود انرژی و بیحالی عمومی میشود.
در هفته اول افراد دچار سردرد، مه مغزی، سرگیجه و حالت تهوع و آنفولانزای کتو میشوند. اکثر اوقات این امر نتیجه از بین رفتن الکترولیتهای بدن است که میتوان آن را با مصرف آب، نمک و مواد معدنی برطرف کرد.
آنفولانزای کتو
آنفولانزای کتو برای افرادی که به تازگی وارد این رژیم میشوند، یک اتفاق معمول است که پس از چند روز از بین میرود. البته روشهایی هم برای به حداقل رساندن یا جلوگیری از آن وجود دارد. هنگامی که رژیم کتوژنیک را شروع میکنید ممکن است دچار علائمی مانند خستگی، سردرد، حالت تهوع، گرفتگی عضلات و غیره شوید. در ادامه دو مورد از دلایل آنفولانزای کتو را برای شما آوردهایم.
- رژیم کتو دیورتیک است: با توجه به این که رژیم کتو ادرار آور است، بسیاری از مواد معدنی بدن همراه ادرار دفع میشوند. کاهش سطح مواد معدنی در بدن ممکن است یکی از دلایل بروز علائمی مانند سردرد و سرگیجه شود. شما میتوانید با نوشیدن آب کافی و تأمین مواد معدنی مورد نیاز بدن، از این علائم پیشگیری کنید.
- بدن در حال گذراندن دوره انتقال است: یکی دیگر از دلایل آنفولانزای کتو و علائمی که دچار آن میشوید، عادت کردن بدن شما به هضم مقدار زیادی چربی و کربوهیدرات است. زمانی که شما رژیم کم کربوهیدرات را شروع میکنید، بدن نیاز به تولید آنزیمهایی دارد که بتوانند طبق این رژیم عمل کرده و چربیها را هضم کند. در دوره انتقال ممکن است بدن و مغز تحت فشار قرار گرفته و نیاز به انرژی بیشتری داشته باشند که این امر منجر به احساس گرسنگی، حالت تهوع و سردرد میشود. برای جلوگیری از این مشکل میتوانید میزان مصرف کربوهیدرات را به صورت تدریجی کاهش دهید.
فواید رژیم کتوژنیک
رژیم کم کربوهیدرات مزایای زیادی دارد؛ از کاهش وزن گرفته تا برخی کاربردها و فواید درمانی. در ادامه به برخی از فواید رژیم کتوژنیک اشاره میکنیم.
کاهش وزن
رژیم کتوژنیک اساساً از چربی بدن به عنوان منبع انرژی استفاده میکند؛ بنابراین به طور طبیعی باعث کاهش وزن میشود. در رژیم کتو سطح انسولین به صورت چشمگیری کاهش یافته و بدن مشابه یک دستگاه چربی سوزی عمل میکند. از نظر علمی، رژیم کم کربوهیدرات در مقایسه با رژیمهای کم چربی نتایج بهتری داشته است.
کنترل قند خون
در رژیم کتو به دلیل نوع غذاهای مصرفی، به طور طبیعی میزان قند خون کاهش مییابد. حتی برخی از مطالعات نشان میدهد که رژیم کتوژنیک در مقایسه با سایر رژیمهای کم کالری، یک روش مؤثرتر در کنترل و پیشگیری از دیابت است. اگر مبتلا به دیابت نوع 2 هستید، استفاده از حداقل یک دوره رژیم کتوژنیک را در نظر بگیرید. این رژیم با کمک به کنترل قند خون به بسیاری از بیماران دیابتی کمک کرده است.
قدرت تمرکز
رژیم کتوژنیک در بسیاری از افراد باعث بهبود و افزایش قدرت عملکرد ذهن شده است. کتونها منبع انرژی مناسبی برای مغز هستند. مطالعات نشان داده است افزایش مصرف اسیدهای چرب میتواند باعث بهبود عملکرد مغز شود. وقتی میزان مصرف کربوهیدرات را کاهش میدهید، از افزایش ناگهانی قند خون جلوگیری میکنید. همگی این عوامل باعث بهبود قدرت تمرکز و عملکرد ذهن میشود.
افزایش سطح انرژی و تعدیل احساس گرسنگی
زمانی که برای بدن خود یک منبع بهتر و مفیدتر برای تأمین انرژی فراهم میکنید، در طول روز انرژی بیشتری خواهید داشت و به سرعت دچار افت انرژی و خستگی نخواهید شد. چربیها مناسبترین مولکولها برای تأمین انرژی بدن هستند. علاوه بر این، چربی احساس سیری بیشتری فراهم میکند و ما را برای مدت طولانیتری سیر نگه میدارد.
بهبود صرع کودکان
رژیم کتو از اوایل سال 1900 برای درمان بیماری صرع در کودکان مورد استفاده قرار میگیرد. این رژیم هنوز هم یکی از پرکاربردترین روشهای درمانی برای کودکانی است که دچار صرع هستند. یکی از مزایای اصلی رژیم کم کربوهیدرات برای صرع این است که نیاز بیمار به مصرف داروها را کمتر کرده و شدت بیماری را کنترل میکند.
کنترل فشار خون و میزان کلسترول
سطح تریگلیسیرید و کلسترول خون ارتباط مستقیمی با انسداد عروق و رگها دارد و رژیم کتو مستقیماً باعث کاهش سطح آنها در خون میشود. به طور خاص رژیمهای کم کربوهیدرات و رژیمهای پر چربی باعث افزایش چشمگیر میزان HDL (کلسترول خوب) و کاهش غلظت ذرات LDL (کلسترول بد خون) میشوند. طبق مطالعات انجام شده، رژیم کتوژنیک در مقایسه با سایر رژیمها، تأثیر بیشتری در بهبود فشار خون داشته است.
مقاومت به انسولین
مقاومت به انسولین در صورتی که کنترل نشود، منجر به دیابت نوع 2 خواهد شد. تحقیقات متعدد نشان داده است که رژیم کتوژنیک به افراد کمک میکند تا سطح انسولین خود را در محدوده سالم نگه دارند. حتی اگر اهل ورزش و فعالیت بدنی هستید، میتوانید از طریق مصرف غذاهای سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 در رژیم کتو، به بهینه سازی میزان انسولین خون خود کمک کنید.
درمان آکنه
معمولاً افرادی که از رژیم کتو پیروی میکنند، شاهد تغییرات مثبتی در پوست خود هستند. یکی از مطالعات انجام شده درمورد تأثیر رژیم کتو بر پوست نشان میدهد، رژیم کم کربوهیدرات باعث کاهش التهابات و مشکلات پوستی میشود. همچنین طبق یکی دیگر از تحقیقات انجام شده، مصرف کربوهیدرات باعث افزایش آکنه و مشکلات پوستی میشود؛ بنابراین پیشبینی میشود که رژیم کم کربوهیدرات در درمان آکنه نیز مؤثر است.
خطرات رژیم کتوژینک
ممکن است سوالات زیر برای شما هم پیش آمده باشد. در این قسمت به سوالات ماداول درباره رژیم کتو پاسخ دادهایم و خطرات آن را بررسی کردهایم.
- آیا تولید کتون در بدن میتواند بیش از حد زیاد شود؟ بله به این فرایند کتو اسیدوز (Ketoacidosis) گفته میشود.
- آیا ممکن است کتواسیدوز در شرایط عادی رخ دهد؟ خیر
برای بسیاری از افراد، رساندن بدن به کتوز یک چالش است؛ با این حال به ندرت پیش میآید که با در پیش گرفتن این رژیم نیازمند مراجعه به پزشک شوید. تنها استثنایی که وجود دارد، خطر کتواسیدوز در بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 است. این امر ممکن است زمانی رخ دهد که سطح انسولین بدن به شدت پایین آمده است.خطرناک بودن این امر زمانی مشخص میشود که افزایش بیش از حد کتون در خون منجر به ترشح انسولین میشود.
با وجود تحقیقات بسیاری که در این زمینه انجام شده است، بسیاری از مردم دیدگاه مثبتی نسبت به این رژیم ندارند. این درحالی است که تحقیقات ثابت کردهاند رژیمهای دارای کربوهیدرات کم و چربی بالا، برای بدن مفیدتر هستند.
تصوری که بسیاری از افراد درباره این رژیم دارند، مصرف بیش از حد شکر و چربیهای مضر در این رژیم است؛ در حالی که رژیم کتو توصیه میکند شکر را حذف کرده و از شیرینکنندهها و چربیهای سالم استفاده کنید. زمانی که غذاهایی سرشار از کربوهیدرات و چربی میخورید، بدن به طور طبیعی آنها را به گلوکز تجزیه میکند. کربوهیدراتها آسانترین مواد غذایی برای تجزیه و تأمین انرژی بدن هستند؛ بنابراین بدن استفاده از آنها را ترجیح میدهد. این مسئله باعث میشود چربیها بلافاصله در بدن ذخیره شده و باعث افزایش وزن و مشکلات ناشی از آن میشود.
توجه: اگر در دوره بارداری یا شیردهی به سر میبرید، پیش از پیروی از این رژیم با پزشک خود مشورت کنید؛ زیرا ممکن است بدن شما در این دوره به کربوهیدرات بیشتری نیاز داشته باشد.
عوارض جانبی رایج رژیم در کم کربوهیدرات
در این قسمت به بررسی چند مورد از عوارض رایج رژیم کم کربوهیدرات میپردازیم. دلیل عمده این عوارض کمبود آب بدن یا ویتامینها است؛ بنابراین اطمینان حاصل کنید که در این دوره، آب کافی مینوشید و ویتامینهای مورد نیاز بدن را تأمین میکنید.
گرفتگی عضلات
گرفتگی عضلات (به خصوص گرفتگی عضلات پا) هنگام شروع رژیم کم کربوهیدرات امری طبیعی است. این مسئله معمولاً شبها یا صبحها اتفاق میافتد. این مسئله نشاندهنده کمبود مواد معدنی، به ویژه منیزم، در بدن است. برای رفع این مشکل مایعات زیادی بنوشید و روی غذای خود از نمک استفاده کنید.
یبوست
شایعترین علت یبوست در این رژیم، کمبود آب است و راهکار ساده آن افزایش مصرف آب است. همچنین اطمینان از این که مقداری فیبر نیز در برنامه غذایی خود دریافت میکنید به درمان یبوست کمک میکند. این فیبر را باید از سبزیجات غیر نشاستهای دریافت کنید.
تپش قلب
هنگامی که کتو را شروع میکنید، ممکن است متوجه شوید که کمی تپش قلب دارید. این یک امر طبیعی است پس نگران آن نباشید. علت عمده این مشکل، کمبود مایعات، پتاسیم و سایر مواد معدنی است که میتوانید با افزایش مقدار مصرف آب، نمک و در صورت لزوم مکملها آن را برطرف کنید.
کاهش توان بدنی
ممکن است در هنگام شروع رژیم کتوژنیک شاهد محدودیتهایی در عملکرد بدنی خود باشید. این کاهش عملکرد و توان بدنی اغلب به دلیل دوره انتقال بدن و تلاش برای سازگاری آن برای استفاده از چربی است. به مرور زمان که بدن شما به استفاده از چربی و کتون عادت میکند، توان و عملکرد بدنی شما به حالت طبیعی بازمیگردد.
بهترین متخصص تغذیه را در بیزاَپ پیدا کنید.